Thỏa thuận thương mại 'lớn chưa từng có' của thế giới ảnh hưởng đến ai

Sau cuộc gặp kín kéo dài một giờ tại khu nghỉ dưỡng Turnberry ở Scotland - nơi từng là hậu trường của nhiều quyết sách mang dấu ấn cá nhân của ông Trump, một tuyên bố chung về thỏa thuận thương mại giữa Mỹ và EU đã được công bố vào ngày 27/7 (giờ địa phương).

Tổng thống Mỹ không giấu sự hài lòng khi mô tả đây là “thỏa thuận thương mại, thậm chí có thể là thỏa thuận toàn diện lớn nhất từng được ký kết”.

Trong khi đó, bà von der Leyen khẳng định thỏa thuận “mang lại sự ổn định trong bối cảnh đầy biến động”, đồng thời tạo nền tảng dài hạn cho cả người dân và cộng đồng doanh nghiệp hai bên bờ Đại Tây Dương.

“Thỏa thuận lớn chưa từng có”

Xét trên các chỉ số kinh tế, Mỹ và EU đúng là có mối quan hệ thương mại lớn nhất thế giới, với kim ngạch giao thương gần 2.000 tỷ USD mỗi năm. Hiện EU là đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, vượt qua cả Mexico, Canada và Trung Quốc. Chỉ riêng năm 2024, Mỹ nhập khẩu 606 tỷ USD hàng hóa từ EU và xuất khẩu 370 tỷ USD sang khối này.

Theo dữ liệu của Cục Phân tích Kinh tế Mỹ, thương mại hàng hóa và dịch vụ với EU chiếm khoảng 4,9% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ vào năm 2024.

10 quốc gia và khu vực có giá trị hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ cao nhất 5 tháng đầu năm nay. Biểu đồ: CBS News.

Trong khuôn khổ thỏa thuận mới nhất, EU cam kết chi hàng trăm tỷ USD để nhập khẩu năng lượng và vũ khí từ Mỹ, đồng thời chấp nhận mức thuế suất 15% cho nhiều nhóm hàng xuất khẩu chủ lực như ôtô, dược phẩm và vi mạch bán dẫn.

Tuy nhiên, thuế suất cao tới 50% mà Mỹ đang áp dụng với thép và nhôm từ nhiều nước, bao gồm cả EU, sẽ không được điều chỉnh, dập tắt hy vọng của nhiều doanh nghiệp châu Âu về một hạn ngạch thuế thấp hơn, theo một quan chức cấp cao Mỹ thông tin với Financial Times.

Dữ liệu từ Capital Economics cho thấy mức thuế trung bình mà Mỹ áp lên hàng nhập khẩu từ EU sẽ tăng mạnh từ 1,2% trong năm 2024 lên tới 17,5%, theo CBS.

Để đạt được mức thuế 15% - giảm đáng kể so với mức thuế 30% từng được ông Trump đe dọa áp dụng từ ngày 1/8, EU đã đưa ra loạt cam kết chi tiêu khổng lồ nhằm thúc đẩy quan hệ thương mại và chiến lược với Washington.

EU sẽ tăng thêm 750 tỷ USD chi tiêu cho năng lượng Mỹ trong vòng 3 năm, tăng vọt so với mức khoảng 80 tỷ USD mỗi năm hiện nay, đồng thời đầu tư 600 tỷ USD vào nền kinh tế Mỹ và mua một lượng lớn thiết bị quân sự Mỹ trị giá “hàng trăm tỷ USD”.

“Với thỏa thuận này, chúng tôi bảo vệ được quyền tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn nhất của mình”, bà von der Leyen nói, đồng thời thừa nhận mức thuế 15% sẽ là “thách thức lớn” với một số ngành công nghiệp châu Âu.

“Đó là khoản tiền rất lớn”, giáo sư Allan Auerbach (Đại học California - Berkeley) nói với DW. “Không rõ doanh nghiệp châu Âu sẽ thực sự rót vốn thế nào vì quyết định đầu tư không phụ thuộc vào chính phủ. Cần chờ thêm chi tiết cụ thể”.

Những ngành chịu ảnh hưởng

Với mức thuế quan mới, các chuyên gia cho rằng một số ngành còn có thể hưởng lợi. Bloomberg Intelligence ước tính ngành ôtô EU sẽ tăng lợi nhuận thêm 4 tỷ euro nhờ mức thuế mới thấp hơn so với mức 27,5% được áp dụng vào tháng 4/2025.

Theo nhà phân tích Rella Suskin của Morningstar, các hãng xe châu Âu có tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ cao từ thị trường EU sẽ hưởng lợi nhiều nhất từ thỏa thuận này.

Các nhà sản xuất lớn như Volkswagen hay BMW, vốn xuất khẩu sang Mỹ hơn 38,5 tỷ euro (khoảng 45 tỷ USD) trong năm ngoái, rõ ràng sẽ được hưởng lợi phần nào, New York Times cho biết.

Một số nhà sản xuất ôtô châu Âu như Volkswagen sẽ hưởng lợi với mức thuế giảm xuống còn 15% theo thỏa thuận mới. Ảnh: Reuters.

“Theo thứ tự, Porsche, Mercedes, BMW và Volkswagen là những bên hưởng lợi chính, vì họ xuất khẩu từ châu Âu nhiều hơn so với từ Mexico hay Canada”, Suskin nhận định.

Hiệp hội Công nghiệp Ôtô Đức (VDA) đánh giá việc Mỹ và EU đạt được thỏa thuận là “một tín hiệu tích cực cơ bản”, vì nó giúp ngăn chặn leo thang xung đột thương mại xuyên Đại Tây Dương.

Dẫu vậy, chuyên gia kinh tế cấp cao về giao thông và logistics của ngân hàng ING Hà Lan, ông Rico Luman, cho rằng việc áp thuế 15% vẫn là “gánh nặng đáng kể” dù đã giảm mạnh so với mức 27,5% trước đó.

“Biên lợi nhuận đang bị siết chặt trong một thị trường nhiều thách thức, và doanh nghiệp khó có thể đẩy hết chi phí sang người tiêu dùng mà không mất thị phần”, ông chia sẻ với CNBC.

Luman cũng chỉ ra rằng mùa báo cáo lợi nhuận quý II cho thấy nhiều hãng xe đã bắt đầu cảm nhận tác động từ thuế quan, và tình hình có thể tiếp tục xấu đi trong các tháng tới.

Không chỉ dừng ở lợi nhuận, ngành ôtô châu Âu còn đối mặt với nguy cơ mất việc làm. Chuyên gia Ferdinand Dudenhöffer ước tính khoảng 70.000 lao động trong ngành ôtô và chuỗi cung ứng tại châu Âu có thể bị ảnh hưởng nếu các hãng xe dời nhà máy sang Mỹ để tránh thuế.

Điều đáng lo ngại hơn là tương lai của ngành dược phẩm, mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của EU sang Mỹ với kim ngạch tổng cộng là 127 tỷ USD vào năm 2024. Một số công ty dược của Mỹ có nhà máy đặt ở Ireland - quốc gia có thuế suất thấp.

Hiện tại, vẫn chưa rõ các loại thuốc châu Âu sẽ bị áp thuế như thế nào, bởi Mỹ đang tiến hành một cuộc điều tra toàn cầu về ngành dược, và có thể sớm áp mức thuế cao hơn lên một số loại thuốc nhập khẩu.

Politico cho biết giới chức EU xác nhận hiện tại mức thuế vẫn là 0%, nhưng nhiều khả năng sẽ tăng lên 15% sau khi Mỹ hoàn tất điều tra an ninh quốc gia đối với ngành này theo Mục 232.

Các công ty dược sản xuất thuốc generic (thuốc gốc giá rẻ) cho biết sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất, do biên lợi nhuận thấp. Tổ chức Medicines for Europe đang kêu gọi hai bên mở rộng danh mục thuốc được miễn thuế.

Trong khi đó, thỏa thuận miễn thuế cho máy bay và linh kiện hàng không được hai bên công bố đã giúp ngành hàng không thở phào nhẹ nhõm. Với chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp, ngành hàng không dễ bị tổn thương nếu các rào cản thương mại gia tăng.

Sau gần hai thập kỷ tranh chấp Airbus - Boeing, cả Mỹ và EU đều không muốn lặp lại kịch bản trong cuộc chiến thuế quan. Nếu không có thỏa thuận này, các hãng hàng không như Delta hay Spirit sẽ chịu thiệt hại trực tiếp do chi phí linh kiện tăng cao. Các công ty cho thuê máy bay cũng có thể đã bị ảnh hưởng nặng nề.

Kịch bản “ít tổn hại nhất”

Mặc dù gia tăng mạnh các mức thuế, song các nhà kinh tế cho rằng thỏa thuận này phần nào giúp xoa dịu sự bất ổn trong quan hệ thương mại Mỹ và EU - điều mà giới đầu tư rất lo ngại.

Tuy vậy, không phải ai cũng hài lòng. Ông Wolfgang Niedermark, thành viên ban điều hành Liên đoàn Công nghiệp Đức, gọi đây là “một thỏa hiệp thiếu thỏa đáng”, khi EU đã “chấp nhận các điều kiện rất đau đớn”. Ông cho rằng mức thuế 15% sẽ gây “tác động tiêu cực nghiêm trọng” tới ngành xuất khẩu của Đức.

Trước đó, EU kỳ vọng có thể đàm phán mức thuế đồng đều ở ngưỡng 10%, thay vì 15%. Mức thuế mới rõ ràng cao hơn kỳ vọng ban đầu, dù vẫn thấp hơn nhiều so với 30% mà ông Trump từng dọa áp dụng từ ngày 1/8.

Thỏa thuận thương mại mới được xem là kịch bản “ít tồi tệ hơn” trong bối cảnh ông Trump từng đe dọa áp thuế tới 30% lên hàng nhập khẩu từ EU. Ảnh: New York Times.

Carsten Brzeski, Giám đốc toàn cầu về kinh tế vĩ mô của ING Research, ví von rằng: “Khi chuẩn bị cho một cơn bão cấp 5 mà cuối cùng chỉ đón gió cấp 2, ta vẫn thấy nhẹ nhõm. Đó chính là cảm giác mà thỏa thuận này mang lại: Kiểm soát thiệt hại, hơn là chiến thắng”.

“Xét trên những lo ngại vài tuần trước, chẳng hạn như dược phẩm hay chip bán dẫn có thể bị đánh thuế cao hơn, thì thỏa thuận này vẫn còn dễ chịu”, ông Michel Martinez, Kinh tế trưởng khu vực châu Âu của Société Générale, nhận định trên CBS MoneyWatch.

Thỏa thuận khung giữa Mỹ và EU có thể giúp hạ nhiệt căng thẳng thương mại, củng cố liên minh xuyên Đại Tây Dương và mở ra cơ hội ổn định trong dài hạn. Nhưng về ngắn hạn, nhiều doanh nghiệp châu Âu sẽ phải đối mặt với chi phí gia tăng, thị phần bị thu hẹp, và một loạt cam kết mà không rõ đổi lại được gì.

Tác động kinh tế của thỏa thuận, dù vậy, được dự báo là khá nhẹ. Theo Viện Kinh tế Thế giới Kiel (Đức), mức thiệt hại cho GDP EU chỉ khoảng 0,1% - thấp hơn nhiều so với con số 1% mà Goldman Sachs từng dự báo.