Hợp nhất tỉnh Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu và TPHCM: Hình thành siêu đô thị thông minh - Bài 1: TPHCM mở rộng, vươn mình phát triển

Thiết lập không gian phát triển mới

TS Nguyễn Sỹ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, nhận định, TPHCM vốn đã là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước; sự cộng hưởng thêm từ Bình Dương (thủ phủ công nghiệp chế biến - chế tạo) và Bà Rịa - Vũng Tàu (cửa ngõ biển và trung tâm năng lượng) sẽ giúp TPHCM mới trở thành một đầu tàu kinh tế thực sự của khu vực Đông Nam Á. Điều quan trọng là TPHCM mới phải giữ vai trò trung tâm liên kết vùng, phát triển theo mô hình đa trung tâm với Thủ Thiêm là trung tâm tài chính, Bình Dương là cực công nghiệp công nghệ cao, Bà Rịa - Vũng Tàu là đầu mối logistics, cảng biển và năng lượng tái tạo…

Quan trọng hơn, TPHCM mới sẽ là hình mẫu kiểu mới của đô thị thông minh, bền vững, nơi công nghệ, thể chế và con người đồng hành để kiến tạo một không gian phát triển vừa hiện đại, vừa gắn kết xã hội và giữ gìn bản sắc văn hóa. Việc xây dựng các hành lang kinh tế chiến lược như TPHCM - Biên Hòa - Dầu Giây; TPHCM - Thủ Dầu Một - Bàu Bàng; TPHCM - Cái Mép - Long Thành sẽ là những đột phá chiến lược đưa siêu đô thị này bứt phá mạnh mẽ trong thập niên tới.

Một điểm mấu chốt khác là tạo ra không gian cho sáng tạo. TS Nguyễn Sỹ Dũng phân tích thêm, TPHCM mới không thể chỉ dựa vào khai thác tài nguyên hay sản xuất công nghiệp truyền thống, mà phải trở thành một đô thị sáng tạo - nơi mọi cá nhân, tổ chức đều có thể đóng góp ý tưởng, khởi nghiệp, đổi mới. Thành phố cần thiết lập các diễn đàn, nền tảng để thu hút và tôn vinh những sáng kiến phát triển từ mọi thành phần xã hội, trong và ngoài nước, biến “sức sáng tạo” trở thành động lực chính của tăng trưởng.

Bên cạnh đó, việc triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia sẽ là “chìa khóa” để TPHCM mới bắt kịp xu hướng toàn cầu.

Đồng bộ các giải pháp đột phá

Sau khi hợp nhất, TPHCM mới đứng trước cơ hội chưa từng có, nhưng đồng thời cũng phải đối mặt với những thách thức không nhỏ. Để biến tiềm năng thành hiện thực, cần một loạt giải pháp đột phá mang tính đồng bộ, cả về thể chế, quản trị và huy động nguồn lực. PGS-TS, đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân, Trợ lý Bí thư Thành ủy TPHCM Nguyễn Văn Nên, nhấn mạnh, việc hợp nhất không chỉ mở rộng không gian phát triển, mà còn là kết tinh, tương hỗ các tiềm lực, thế mạnh của 3 địa phương thành một “đầu tàu” mới, hiện đại, đủ sức kéo cả nền kinh tế phía Nam đi lên.

Với mô hình này, TPHCM mới có thể đóng góp tới 1/4 GDP cả nước, 1/3 tổng thu ngân sách và hơn 1/5 kim ngạch xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, để vận hành hiệu quả, cần tiếp tục duy trì các cơ chế, chính sách đặc thù của TPHCM hiện nay, nhất là tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM cho TPHCM mới. Cùng với đó, trao quyền chủ động cho từng khu vực, không để xảy ra tình trạng kiểm soát tập trung quá mức gây cản trở phát triển.

Một giải pháp quan trọng là thành lập Ban Điều phối Phát triển vùng TPHCM mở rộng, hoạt động như một “chính phủ vùng”, có thẩm quyền quy hoạch tổng thể, điều tiết đầu tư, phân bổ nguồn lực và giám sát triển khai. TS Nguyễn Sỹ Dũng cho rằng, mô hình này phải có đủ thẩm quyền điều phối liên tỉnh, có ngân sách riêng và báo cáo trực tiếp với Chính phủ - tương tự các hội đồng vùng ở Pháp, Đức hoặc mô hình đô thị liên bang ở Mỹ.

Bên cạnh đó, xây dựng nền tảng dữ liệu lớn tích hợp từ ba địa phương, tạo thành hệ thống “điều hành đô thị thông minh hợp nhất” trên quy mô siêu đô thị. Triển khai chính quyền số toàn diện, từ cấp thành phố tới từng phường - xã; đơn giản hóa tối đa thủ tục, số hóa quy trình phục vụ người dân và doanh nghiệp.

Ngoài ra, siêu đô thị mới cần đi đầu về đổi mới mô hình quản trị. Với quy mô đặc biệt phức hợp, TPHCM mới phải thể hiện vai trò thử nghiệm thể chế, xây dựng chính quyền đô thị hai cấp tinh gọn, phát triển chính quyền số, ứng dụng dữ liệu lớn trong quản lý quy hoạch, giao thông, môi trường và dịch vụ công. Đây là yêu cầu tất yếu để vận hành một thực thể đô thị khổng lồ, nơi quy mô dân số, diện tích và nền kinh tế đều vượt xa mô hình thành phố truyền thống.

Ông Nguyễn Quang Huân, đại biểu Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân tư nhân Việt Nam, lưu ý, TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu hiện có những điểm nghẽn về quỹ đất, hạ tầng, logistics khi đứng riêng lẻ. Việc sáp nhập tạo ra không gian phát triển rộng lớn, giúp Bình Dương vốn không giáp biển có thể tận dụng hạ tầng cảng biển nước sâu của Bà Rịa - Vũng Tàu.

Cùng với đó, Bà Rịa - Vũng Tàu được tiếp sức mạnh về khoa học công nghệ, nhân lực, công nghiệp từ TPHCM và Bình Dương. Tuy nhiên, TPHCM mới nên thiết lập cơ chế phân quyền mạnh, tránh mô hình “trên áp xuống” mà nên khuyến khích từng địa phương chủ động khai thác thế mạnh riêng, phát triển có định hướng, hài hòa và không tràn lan.

Nhìn từ tổng thể, TPHCM mới mang theo kỳ vọng lớn: trở thành động cơ tăng trưởng quốc gia, một mô hình đô thị thông minh - bền vững - hợp lực vùng, và là điểm đến của dòng vốn toàn cầu, tri thức công nghệ và nhân tài quốc tế. Tuy nhiên, để vươn mình phát triển trong kỷ nguyên mới, thành phố phải chủ động hơn nữa trong đổi mới tư duy, cải cách thể chế, càng tạo ra môi trường thuận lợi để mọi nguồn lực được huy động, kết nối và phát huy tối đa. Chỉ khi đó, siêu đô thị TPHCM mới thực sự trở thành biểu tượng của một Việt Nam hiện đại, năng động, hội nhập, góp phần nâng tầm vị thế quốc gia hơn nữa trên trường quốc tế trong thế kỷ XXI.